Plakkaten tegen Sabbath schenderijen

Afbeeldingen 102, 103 en 104

Afbeelding 102

(Algemee)?n placcaet tegen sabbath schenderije vc.

Wij Erfstadhouder en Raden in name van de Heeren
staten des Furstendoms Gelre en Graefschap Zutphen.

Doen te weten, Al ist dat bij vorige placcaten van den 25
7temb. 1640, 15 Febr. 1653, 8 Octob. 1675 en den 2 Martij
1681 mitsgaders den 10 Junij 1689 ernstelijck versien en
geordonneert was, dat den dagh des Heeren of Sonnendagh
mitsgaders Feest- Vast- en Bededagen soude worden ge-
viert en gebruijckt soo wel in de steden als ten platten-
lande tot dien eijnde daertoe die van Godt Almachtigh
selfs en vervolgens van de Hoge Overich(ed)en sijn geeijgent
soo betuijght nochtans de droevige Ervarentheijt, dat
door veler onachtsaemheijt, ongebondenheijt en verach-
tinge van Godt en sijn Gebodt in plaets van dien de Sonnen-
Feest- Vast- en Bededagen, met uijterlijke werken merckten
te houden, Winckelneringe van eet en andere waren te doen
ende ten dien eijnde de vensteren te openen en de waeren na buijten
te setten, oock met drijven van koophandel, voorts met bouwen
maeijen aenvoeren en diergelijcken arbeijt, jael met openbaer tap-
pen frequenteren van Herbergen Schutte of Boxbieren te drincken
mitsgaders houden van buerengerichten of vergaderingen waertoe des
voormiddaghs of tussen de twee predicatien of onder de laeste
tsamenkomst boeten uijtgemaeckt en als dan verteert worden,
dobbelen, spelen kloot, klosen, kegelspel te exerceren, droncken
drincken en ander lichtveerdigheit van guijchelspel en broot-
dronckenheijt zedert noch meer en meer sijn toegebracht, mis-
bruijckt en gansch ontheijlight worden; Dat oock boven die rae-
pende sonde in swangh sijn het lichtveerdigh
ende moetwilligh misbruijck van Godes heijligen naem, mitsgaders
het lasterlijck en lichtveerdigh vloecken en sweeren welcke sonde
Godt de Heere uijtdruckelijck seijt niet ongestraft te willen laten.

Waerdoor men dan hanttastelijck gevoelt Godes toorn over dese
landen en Provintie int bijsonder ontsteecken de rechtveerdige hant
des Heeren opgeheven om die noch swaerder te straffen; Soo ist
dat wij hooghnodigh gevonden hebben die voorgeroerde placcaten te
renoveren oock te amplieren, oversulcks mits desen serieuselijck
verbieden de Godes heijlige naem met het lichtveerdighen moetwilligh
sweeren vloecken en lasteren niet te misbruijcken en schenden mitsgae-
ders gene andere schrickelijcke lasteringe en vervloeckinge te doen bij poene van
6 gulden.

 

Afbeelding 103

...ses gld. Waervan geappliceert sal worden een derde ten profijte
van den officier een derde voor den aenbrenger en een derde deel voor
den armen en sullen de ouders voor de kinderen moeten betalen of ander-
sins daer over arbitraelijck gecorrigeert worden, alsmede andere
die niet machtigh sijn de voors.(chreven) boete op te brengen, sullen oock die
gene die meermaels achterhaelt worden tegen dese Ordonnantie
gepecceert te hebben met verdubbelinge van de boete of anders
nae gelegentheijt van saecken mede arbitralijck gecorrigeert worden
interdiceren vorders op Sonnedagen, Feest of Bededagen voornoemt
int generael eenige merckten te houden, winckels open te sluijten
en eenige eet of andere waeren te doen en nae buijten te stellen of
koopmanschap of handelinge int openbaer of heijmelijck te
drijven op poene van nulliteijt van die contracten en daerenboven
den Heere te verbeuren vier Daelder tot dertich stuijver het
stuck voor ieder partije die contracten ingegaen of die beesten
of andere koopmanschappen ter merckt gebracht en twee Daelder
die met kleijnder koopmanschap merckt gehouden, winckels open
gesloten of aen eenige eet of andere waeren voortgedaen sullen
hebben: verbiedt mede op Sonnedagen, Feest op Bededagen voor-
noemt int openbaer gelaegh te setten Schuttebieren of Boxebieren
te drinken, kloot klos of kegelspel te oeffenen, het ticktakken
verkeeren, dobbelen, kaetsen, ringhsteecken kransen en
gansentrecken, papagaeij schieten of diergelijcke ongeregeltheden
te plegen, bueren Gerichten of vergaderingen te houden, boeten
uijttemaecken en die te verteeren of brandewijn en andere sterke
wateren te tappen of te slijten dien gehelen dagh noch voort, noch
onder, noch nae de predikatien, noch andere ongeregelde bij een-
komsten te houden ofte ter herbergen (uijtgesondert nochtans
weghveerdige reijsende personen) te gaen op poene voor die
herbergiers van vier Daelder en voor die gene die de voors.(chreven)
herbergen frequenteren en de voors.(chreven) en diergelijcke ongere-
geltheden doen ieder twee Daelder soo dickmaels sij bevonden
worden sulcks gedaen te hebben. Daer benevens verbieden wij
op de voors.(chreven) dagen eenigerhande uijterlijck hantwerck tsij
van backen, kleermaecken, bleijken als andere hantwercken
van bouwen, saeijen, maeijen, dorschen, aenvoeren of anderen

 

Afbeelding 104

arbeijt........... die oock souden mogen wesen te doen op een boete

van t............ daelder telcken reijse te verbeuren. Edogh in soo verre

het gemaeijde en gebonden koorn op werckdagen bearbeijt vermits
de ongestadicheijt van 't weder in perijckel stonde van te verderven
sal in tijden van noot sulcks mogen worden aengevoert mits dat de
gene die dat wilden of moeten doen eerst oorlof sullen hebben versocht van

den Officier....................... ? ter plaetsen, nae dat die selve noot hem

bekent sal sijn, daerin de arme den rijcken gelijck sullen worden
gehouden om die selve concessie te genieten bij gebreck van welck
verlof sij evenwel de voors.(chreven) boete onderworpen sullen sijn.

Wijders verbieden wij het vergesellen met roers en het afschieten van de
selve bij het trouwen van de bruijdegoms en bruijts of het schieten
van soodanige, nevens Brandewijn of andere stercke wateren wijn
of bier te drincken bij het in en uijtgaen van de Kerck op een poene
van vier Daelders tegen den Heer te breucken, d'eene helft voor
den officier en d'andere helft voor den aenbrenger van gelijcken het
schieten in de Doelens met het Roer, Bogen of diergelijcken twel
niet en sal mogen gedaen worden als op werckdagen en in besloten
Doelens op die poene mede van vier Daelders te verbeuren als boven.

Willende en statuerende hier bij wet expresselijck dat alle
guijgel spelen van vreemde Lantlopers of andere geweert sullen
worden op arbitrale correctie. En de gebieden daer en tegens
dat men de selve Hooge Feesten, Sabbath of Sonnedagen vast ende
Bededagen met het gehoor van Godes heijlige woort ende oeffe-
ninge van Christelijcke wercken en deughden sal heijligen
vijeren en stichtelijck toebrengen, waertoe de Pastoren hare
Gemeijnten, die Schoolmeesters, de jeught, die oudere hare
kinderen en huijsgesinnen ende ieder sigh selven sal vermanen
ende opwecken: Alles ten eijnde Gods ere en des menschen
Zalicheijt, gevordert ende gedreijghde straffen van den lande
genadigh afgeweert moge worden: Ende opdat niemant haere
van onwetenheijt en hebbe voor te wenden ordonneren wij
alle Drossaerden, Amptlieden, Richteren, Magistraten van steden
Scholten vooghden, en een iederen die dit aengaen magh dat sij
dese ordonnantie al omme ter plaetse sulcks gewoonlijck is
doen publiceren en affigeren, en tot onderhoudinge van dien en de
die poene daerin begrepen tegen de overtreders procederen
sonder eenige conniventie. Dien te oirkonde hebben wij des Fur-
stendoms Gelre Graefschap Zutphen secreet zegel hier onder
opt spatium doen drucken. Gegeven 't Arnhem den 21 7temb. 1694

onderstont Ter ordonnantie van deselve. J. van Eck.
Ende was nevens een opgedruckt zegel
in rooden wasse geteijckent
Dit int Kercken-

boeck geschreven volgens synod.(ale) ordre en Resol.(utie) Clas. 1703. art. 11